«Մարդիկ հարց են տալիս՝ ինչքանո՞վ է իրատեսական փախստականների վերադարձը Լեռնային Ղարաբաղ: Ես ուղիղ ասում եմ, որ ես դա իրատեսական չեմ համարում». - վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն, այսօր Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովում պատասխանելով եվրոպացի պատվիրակի հարցին, անիրատեսական համարեց արցախցիների վերադարձը իրենց հայրենիք:
Ավելին, Փաշինյանն այս խնդրի քննարկումն անգամ վտանգավոր համարեց խաղաղության գործընթացի համար. - «Եվ ընդհանրապես, փախստականների վերադարձի թեման էս համատեքստում՝ բոլոր փախստականների վերադարձի թեման, ես համարում եմ վտանգավոր խաղաղության գործընթացի համար, որովհետև կոնֆլիկտները, այդ թվում՝ Ղարաբաղի կոնֆլիկտը, սկսվել է թվում է հումանիտար պարզ հարցերի արծարծմամբ և վերաճել է բոլորիս հայտնի երկարատև կոնֆլիկտի»:
Հիշեցնելով, որ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ճանաչել են միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, ինքնիշխանությունը և սահմանների անխախտելիությունը՝ Ալմա-Աթայի հռչակագրի հիման վրա, Փաշինյանն ընդգծեց, որ պետք է կենտրոնանալ հենց այս բանաձևի վրա և չանդրադառնալ վիճահարույց հարցերին:
«Եվ առաջիկ տասնամյակներում, եթե շատ ուղիղ և գուցե ոչ էդքան դիվանագիտական լեզվով ասեմ, Հայաստանն ու Ադրբեջանը պետք է պարզապես հանգիստ թողնեն իրար և պետք է կենտրոնանան տնտեսական համագործակցություն և քայլ առ քայլ երկխոսություն կառուցելու վրա», - ասաց վարչապետը:
Ինչ վերաբերում է արցախցիների ճակատագրին, ապա Հայաստանի վարչապետը, ԵԽԽՎ-ի առջև ներկայացնելով իր տեսլականը, նշեց, թե միջազգային հանրության աջակցությամբ Ղարաբաղի փախստականները պետք է հաստատվեն Հայաստանում՝ որպես Հայաստանի քաղաքացիներ:
Փաշինյանն ասաց, որ արդեն իսկ արցախցիներին տներով ապահովելու ծրագիր են սկսել, որը թեև դժվարությամբ է աշխատում, բայց հույս ունեն, որ առաջիկայում այն ավելի արդյունավետ կգործի:
«Ղարաբաղի մեր հայրենակիցները պետք է տնավորվեն Հայաստանի Հանրապետությունում և որպես Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի ապրեն, ստեղծագործեն, իրենց բարեկեցությունը կառուցեն Հայաստանի Հանրապետությունում: Սա է մեր ռազմավարությունը», - նշեց վարչապետը:
«Արդյո՞ք անում ես քեզնից կախվածը, որ արցախցիները մնան և տնավորվեն Հայաստանի Հանրապետությունում». - Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը հարց է տալիս է վարչապետ Փաշինյանին՝ արդյո՞ք նրա կառավարությունը բավարար քայլեր ձեռնարկում է, որ իրենց հայրենիքից բռնի տեղահանված և սոցիալական ծանր խնդիրների առջև հայտնված արցախցիները չլքեն Հայաստանը:
Ստեփանյանը տվյալներով է հակադարձում Փաշինյանին. սեպտեմբերի դրությամբ՝ տեղահանված 16 հազար արցախցիներ արդեն հեռացել են Հայաստանից՝ սոցիալական ծրագրերում, այդ թվում՝ բնակարաններով ապահովման ծրագրում առկա խնդիրների պատճառով:
Թեև վարչապետը ԵԽԽՎ-ում հայտարարեց, թե փախստականներին դժվարություններով, բայց բնակարաններով են ապահովում, Արցախի օմբուդսմենը տեղեկացնում է, որ շահառու հանդիսացող 25 հազար ընտանիքներից բնակարանային ապահովոման ծրագրի շրջանակում բնակարանի սերտիֆիկատ են ստացել 2 հազար 938-ը, որից իրացվել է ընդամենը 972-ը: Այսինքն՝ 25 հազար շահառու ընտանիքներից անգամ հազարը դեռ բնակարան չեն ստացել:
Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված արցախցիների զգալի մասն, ի դեպ, այս տարվա հունիսից Կառավարության որոշմամբ զրկվեց 50 հազար դրամ աջակցությունից: Ըստ Գեղամ Ստեփանյանի՝ եթե մինչ այդ ֆինանսական աջակցություն էր ստանում 100 հազար մարդ, ապա այժմ նրանց թիվը կրճատվել է կիսով չափ, նվազել է նաև տրամադրվող գումարի չափը:
«Հետևաբար, անգամ էդ պնդումը, որ իրենք պետք է մնան Հայաստանի Հանրապետությունում, տնավորվեն, բնավորվեն, մենք անգամ այդ ուղղությամբ հստակ քայլեր չենք տեսնում: Հակառակը՝ տեսնում ենք անընդհատ, նաև՝ իշխանության ներկայացուցիչների կողմից, թիրախավորում, ատելության կամ թշնամանքի խոսքի տարածում արցախցիների նկատմամբ», - ընդգծեց Արցախի օմբուդսմենը:
Ի դեպ, ԵԽԽՎ-ում լիբերալ դեմոկրատների անունից Պետրա Օնիքսը Հայաստանի վարչապետին արցախցի փախստականների վերադարձից բացի նաև հարցրեց՝ արդյո՞ք խաղաղության գործընթացից զատ, քննարկվել է Ղարաբաղից տեղահանված անձանց գույքի դիմաց փոխհատուցման խնդիրը:
Եվրոպացի օրենսդիրը նաև հետաքրքրվեց՝ ղարաբաղցիների մշակութային ժառանգությունը վտանգված չէ՞ Ադրբեջանում:
Մշակութային ժառանգության մշտադիտարկմամբ զբաղվող խմբերը պարբերաբար ահազանգում են, որ Ադրբեջանը հայաթափված Արցախում վերացնում է հայկական հուշարձանները, ավերում գերեզմանատները, ձևախեղում կամ քանդում հայկական եկեղեցիները։ Ալիևի ռեժիմն անցել է նաև Արցախի պետական մարմինների ավերմանը՝ քանդելով Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում գտնվող Արցախի Ազգային ժողովի ու Արտգործնախարարության շենքերը:
Վարչապետ Փաշինյանը արցախցիների գույքի փոխհատուցման ու մշակութային ժառանգության պահպանման հարցին ուղիղ չպատասխանեց, միայն նշեց, թե «ինչպես ցանկացած պայմանագիր կամ խաղաղության համաձայնագիր, այն ամեն ինչ չէ,որ ներառում է»: Ըստ Փաշինյանի՝ նախատեսված է, որ այլ հարցեր քննարկելու համար Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կարող են ստեղծվել համապատասխան մեխանիզմներ և պլատֆորմներ: Թե կոնկրետ որ հարցերի մասին է խոսքը, այդ մեխանիզմները երբ են ստեղծվելու, ինչպես են աշխատելու, վարչապետը չմանրամասնեց:
Ի դեպ, Փաշինյանը ԵԽԽՎ-ին տեղեցկացրեց, որ իր կառավարությունն առաջիկայում ծրագրում է Լեռնային Ղարաբաղի փախստականների մասնակցությամբ համաժողով կամ աշխատաժողով հրավիրել, որտեղ էլ միասին կքննարկեն առկա խնդիրները: Կոնկրետ ժամկետներ ու այլ մանրամասներ վարչապետը չհստակեցրեց: